Discriminatie: nieuwe vormen en nieuwe criteria

Het Belgisch Staatsblad heeft zopas een wet gepubliceerd die voorziet in wijzigingen van de verschillende wetten ter bestrijding van discriminatie.

De antidiscriminatiewetgeving kent rechtsbescherming toe aan werknemers die gediscrimineerd worden op grond van een beschermd criterium (geslacht, leeftijd, gezondheidstoestand, ...).

Om die wetgeving in overeenstemming te brengen met de sociale evoluties erkent de wet van 28 juni 2023, onder meer, nieuwe vormen van discriminatie, waaronder de meervoudige discriminatie. Ook de lijst van beschermde criteria heeft een update gekregen.

Meervoudige discriminatie

Meervoudige discriminatie heeft betrekking op de gevallen waarin een persoon het slachtoffer is van een niet gerechtvaardigd verschil in behandeling op grond van meerdere beschermde criteria.

Die beschermde criteria kunnen werkelijke of vermeende, eigen of bij associatie toegekende beschermde criteria zijn, en kunnen alleenstaand zijn of worden gecombineerd met één of meerdere beschermde criteria van de verschillende antidiscriminatiewetten.

Een woordje uitleg bij de gebruikte terminologie

• Werkelijke criteria: de persoon wordt gediscrimineerd omdat hij/zij een beschermd kenmerk heeft.
• Vermeende criteria: de persoon wordt gediscrimineerd omdat hij/zij de indruk wekt een beschermd kenmerk te hebben dat hij/zij in werkelijkheid niet heeft. Voorbeeld: een werknemer die heeft deelgenomen aan een LGBTQIA+-evenement (gemeenschap van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders, intersekse personen, queers en aseksuele personen) wordt gediscrimineerd als hij ontslagen wordt omdat zijn werkgever van oordeel is dat hij een bepaalde seksuele oriëntatie heeft.
• Eigen toegekende criteria: de persoon wordt gediscrimineerd op grond van persoonlijke kenmerken.
• Bij associatie toegekende criteria: de persoon wordt gediscrimineerd op basis van zijn verwantschap met een persoon die een beschermde grond vertoont. Voorbeeld: een werknemer met een gehandicapt kind die vaker afwezig is om voor zijn kind te zorgen, wordt bij associatie gediscrimineerd als hij om die reden ontslagen wordt (het beschermd criterium betreft niet de werknemer maar wel zijn kind).

Opgelet! De invoering van het begrip meervoudige discriminatie heeft een impact op de rechtvaardigingsgronden. Die verschillen immers naargelang van het beschermd criterium. Voortaan zal bij een verschil in behandeling op basis van minstens twee criteria het voor de persoon in kwestie meest gunstige rechtvaardigingsstelsel worden toegepast. Met andere woorden, het stelsel met de strengste rechtvaardigingsvoorwaarden waarbij het mogelijk is af te wijken van het discriminatieverbod.

Gecumuleerde discriminatie en  intersectionele discriminatie

Meervoudige discriminatie kan twee verschillende vormen aannemen:

• gecumuleerde discriminatie;
• intersectionele discriminatie.

Gecumuleerde discriminatie is een situatie waarbij een persoon gediscrimineerd wordt als gevolg van een onderscheid dat gebaseerd is op meerdere beschermde criteria die verband houden met elkaar maar wel scheidbaar blijven.

Voorbeeld 1: een homoseksuele werknemer wordt gediscrimineerd als hij ontslagen wordt op grond van zijn homoseksualiteit en zijn gezondheidstoestand, omdat bepaalde ziektes met homoseksuele mannen worden geassocieerd.

Voorbeeld 2: een kandidaat is niet aangeworven vanwege zijn leeftijd (44 jaar) en zijn geslacht (man). De werkgever heeft zijn weigering als volgt gerechtvaardigd: “Wat niet de taken zelf betreft maar mijn groep (werkneemsters) heb ik alleen jonge dames tussen de 20 en de 30 jaar en ik ben er niet van overtuigd dat alle kansen aan mijn kant zouden liggen om een hechte groep te garanderen.” Hier is de weigering een dubbel nadeel omdat de kandidaat twee “nadelige” kenmerken heeft: hij is een man en hij is ouder (uitspraak van de Arbeidsrechtbank van Luik, 11 augustus 2017).

Intersectionele discriminatie is een situatie waarbij een persoon gediscrimineerd wordt als gevolg van een onderscheid dat gebaseerd is op meerdere beschermde criteria die op elkaar inwerken en onscheidbaar worden.

Voorbeeld 1: de weigering in de tegemoetkoming van het HPV-vaccin voor homoseksuele jongens is een ongerechtvaardigd onderscheid op basis van geslacht en seksuele oriëntatie: jongens worden ongunstiger behandeld dan meisjes wat betreft de tegemoetkoming in de kosten van het geneesmiddel en de vaccinatie van meisjes biedt heteroseksuele jongens onrechtstreeks bescherming. Het is dus de kruising van de criteria “geslacht” en “seksuele oriëntatie (niet alle mannen worden benadeeld en lesbiennes zijn als vrouwen niet betrokken) die het specifieke nadeel creëert dat wordt geleden (uitspraak van de Arbeidsrechtbank van Brussel van 18 maart 2022).

Voorbeeld 2: een gehandicapte vrouw wordt gediscrimineerd op haar werk. Om te bepalen over welke vorm van meervoudige discriminatie het gaat, staat de volgende vraag centraal: zou er sprake van discriminatie zijn geweest als ze alleen een vrouw was geweest, zonder handicap dus, of als ze alleen een handicap had gehad en een man was geweest?  Is het antwoord “nee” - er zou met andere woorden geen discriminatie zijn geweest als er maar één beschermd criterium was geweest - dan is er sprake van intersectionele discriminatie. Is het antwoord “ja” - er zou met andere woorden discriminatie zijn geweest als er maar één beschermd criterium was geweest - dan is er sprake van gecumuleerde discriminatie.

Nieuwe beschermde criteria

Tot slot is de lijst van beschermde criteria aangepast:

• Voortaan voorziet de wetgeving in het criterium van de sociale toestand ; hiermee wordt de huidige sociale situatie van de persoon bedoeld.  Als, bijvoorbeeld, een kandidaat na een sollicitatiegesprek niet wordt aangeworven omdat hij geen vaste woonplaats heeft, wordt hij gediscrimineerd.
• Het criterium “verandering van geslacht” wordt vervangen door “medische of sociale transitie”.

Wees dus voorzichtig als je een werknemer ontslaat. In geval van twijfel over het bestaan van een eventuele discriminatie, aarzel niet om contact op nemen met onze Legal Partners via legalpartners@partena.be.

Bron:  wet van 28 juni 2023 houdende wijziging van de wet van 30  juli 1981  tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden, van de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie en van de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen, BS 20.07.2023